Een kwart eeuw fietsstraat: van fietspad naar fietsstraat en hoe koeriersbedrijven inhaken

UTRECHT - Utrecht profileert zich al jaren als fietsstad. In 2019 werd de stad zelfs uitgeroepen tot de beste fietsstad van de wereld. De gemeente loopt voorop met het aanleggen van fietsstraten. Meer dan een eeuw geleden liep het ook voorop met de aanleg van het eerste fietspad. Waar fietsen toen nog bijzonder was, pakken we nu bijna elke dag de tweewieler. Dat geldt niet alleen voor inwoners van de stad. Ook koeriersbedrijven pakken vaker de fiets met het oog op de toekomst.
Met een doffe knal legt de installateur een stoeptegel op de stapel stenen die steeds hoger wordt. De man zit op zijn knieën in het zand. Hij is bezig met de ondergrondse bekabeling. In het najaar gaat de hele straat op de schop. Na ruim twintig jaar wordt de Burgemeester Reigerstraat weer een fietsstraat. Net als de aansluitende Nachtegaalstraat. De herinrichting van deze straat is bijna klaar.
Tussen de twee straten in, ligt de Maliebaan. Het drukke kruispunt waar vaak fietsfiles zijn van mensen die onderweg zijn naar de Uithof.
Eind 19e eeuw, toen het hier nog veel rustiger was met auto- en fietsverkeer, werd op de Maliebaan het eerste fietspad van Nederland aangelegd. 45 fietsers hadden daarom gevraagd. Waar we nu op de tweewieler naar het werk en de winkel gaan, was het toen een nieuwe en populaire vrijetijdsbesteding. Rond de Eerste Wereldoorlog reden er 10.000 tweewielers in Utrecht. Ruim honderd jaar later fietsen er alleen op de Burgemeester Reigerstraat al zo'n 20.000 fietsers per dag.

Verbaasd

Het fietspad was destijds een innovatie. Door de sterke stijging van het aantal tweewielers kwam daar midden jaren '90 de fietsstraat bij. Daarin zijn auto's te 'gast' en is de weg ingericht voor het fietsverkeer. Er mag dan ook maar 30 kilometer per uur worden gereden. Om te verduidelijken dat fietsers een hogere prioriteit hebben dan auto's, worden de fietsstraten vaak aangelegd met rood asfalt. Net zoals dat al jaren wordt gedaan met fietspaden en wegen met fietsstroken.
25 jaar geleden probeerde de gemeente ook al een fietsstraat te maken van de Burgemeester Reigerstaat. De eerste fietsstraat van Nederland werd geen succes. Toen was de stalen ros nog niet zo dominant aanwezig in de stad. Hugo van der Steenhoven, die de eerste fietsstraat opende, heeft de verandering meegemaakt. "Toen ik wethouder werd was de Neude een parkeerplaats en als je tegen mensen vertelt dat op de Oudegracht vroeger gewoon auto's reden tussen de winkels, kijken ze je heel verbaasd aan."
In de jaren '60 mocht er nog geparkeerd worden op de Neude
In de jaren '60 mocht er nog geparkeerd worden op de Neude © Het Utrechts Archief
Vanaf de jaren '60 werd de stad ingericht voor auto's. Dit veranderde vanaf de jaren '90. Sindsdien wordt er meer ruimte gemaakt voor fietsers in de stad. Het aantal tweewielers in de stad is dan ook explosief gestegen. Inmiddels fietsen er 135.000 mensen door de binnenstad naar hun bestemming. "We wisten wel dat het aantal fietsers aan het toenemen was, maar die enorme stijging hadden we toen niet voorzien", benadrukt Van der Steenhoven, die tegenwoordig fietsadviseur is. Hij was onder meer betrokken bij de invoering van de OV-fiets en geeft advies voor duurzame mobiliteit.
Er moest dan ook wat veranderen om al het verkeer in goede banen te kunnen leiden in de stad. Daarom werd midden jaren '90 voor het eerst nagedacht over een fietsstraat. Nu liggen er meer dan twintig in de stad. "Fietsen en lopen is de hoofdvorm van verplaatsing geworden. Dan is een fietsstraat een goede oplossing. Voor iedereen eigenlijk. Noodzakelijk autoverkeer, laden en lossen kan toch blijven komen, maar fietsers hebben veel meer ruimte", aldus de ex-wethouder van GroenLinks.

Elektrische fiets

In de stad maken steeds meer wegen met fietsstroken en vrij liggende fietspaden plaats voor fietsstraten. Vooral de laatste tien jaar zijn er veel bijgekomen. Net als dat er sindsdien ook steeds meer elektrische fietsen zijn bijgekomen. De e-bike werd rond de eeuwwisseling geïntroduceerd in ons land. De laatste paar jaar is de verkoop daarvan in een stroomversnelling gekomen. Er worden dan ook meer elektrische fietsen verkocht dan gewone stadfietsen. Waar de wegen veranderen, verandert het type fiets mee.
De provincie Utrecht is koploper als het gaat om het aantal speedpedelecs, fietsen waarmee een snelheid van 45 kilometer per uur kan worden gehaald. Ook de bakfietsen zijn niet meer weg te denken uit het straatbeeld. Komende zomer start de gemeente Utrecht een proef met elektrische deelbakfietsen. Dat gebeurt in samenwerking met Cargoroo. Er komen er maximaal 100. Op vaste plekken, in verschillende wijken. Het wordt gezien als een duurzaam alternatief voor korte autoritten.
Grote postorderbedrijven zetten ook bakfietsen in met het oog op de toekomst. Coolblue startte in 2018 met de bezorgservice per fiets. DHL is daar al veel langer mee bezig. "We fietsen al vanaf 1997, maar het bezorgen van grotere pakketjes doen we nu vijf jaar", zegt Ricky van Soest, die onderzoekt hoe het koeriersbedrijf op een duurzame manier orders kan bezorgen. Er rijden meerdere soorten fietsen rond in de stad. "Bij het ontwerpen van de fietsen kijken we specifiek hoe een stad is ingericht. Wat voor soort fietspaden zijn er en hoe is de wegligging. Op die manier bepalen we welke fiets we inzetten."
Fietskoerier Antonio Tria op de Chariot
Fietskoerier Antonio Tria op de Chariot © RTV Utrecht
De fiets ontwikkelt zich dan ook door. Begin dit jaar heeft de nieuwste bakfiets zijn intrede gedaan en draagt de naam Chariot, wat wagen betekent. Daar rijdt er nog maar één van rond in de stad. Antonio Tria is de gelukkige die erop mag fietsen. "We mogen op de fietspaden, we mogen op de stoep en we mogen overal stilstaan. Daar hebben we een vergunning voor, maar het is vooral de ruimte in stad. Op de fiets heb je veel meer mogelijkheden", zegt Tria, terwijl hij de bak aan het inladen is met pakjes.
Met name het parkeren in de stad levert veel tijdswinst op. Het bedrijf wil in de toekomst meer elektrische bakfietsen gaan inzetten om zoveel mogelijk bestelbusbewegingen in de stad vermijden. Voor grote orders zetten ze nog wel de bestelbus in. In de binnenstad kunnen koeriers sneller leveren per fiets dan per bestelbus.
De vele fietsstraten brengen ook voordelen met zich mee voor de fietskoerier. "Je kunt er niet alleen veiliger fietsen. Ook het gevoel dat je niet wordt opgejaagd door de auto's om je heen is een voordeel." Tria is dan ook een echte fietsliefhebber en staat alweer klaar om de stad in te rijden. "Welk weer het ook is, ik zit echt liever op de fiets dan in het busje, maar daar komt nog bij dat ik geen rijbewijs heb. Het is dus ook geen optie om in een bestelwagen te gaan zitten."

Groter

Waar de gemeente bakfietsen van Cargaroo gaat inzetten en het aantal fietskoeriers van Coolblue jaarlijks aan het toenemen is, is dat bij DHL ook het geval. In 2050 wil het bedrijf klimaatneutraal zijn. Van Soest verwacht echter niet dat er dan alleen maar fietsen rondrijden in de stad. "Ik denk dat er altijd een combinatie gaat zijn met bestelbussen en vrachtwagens, want die grote pakjes zullen altijd blijven. Maar als je kijkt naar de ontwikkeling verwacht ik wel dat de fietsen nog groter gaan worden."
Een indruk van de plannen van de gemeente, waarmee ze onder andere het toenemende fietsverkeer in goede banen willen gaan leiden. Bron: gemeente Utrecht
Er liggen plannen om de stad tot 2040 nog meer in te gaan richten voor de fietser, want de verwachting is dat er dan meer dan 200.000 tweewielers zijn. De afgelopen 25 jaar is het inwoneraantal in de stad toegenomen met meer dan 125.000 mensen. Er zijn bijna 360.000 inwoners. Volgens de fietsadviseur is er geen weg meer terug. "In de stad heb je al minder ruimte. Zeker omdat we steeds meer groen willen om de klimaatproblemen op te lossen. Het wordt woekeren met de ruimte, maar dan is fietsen en lopen de beste oplossing", sluit Van der Steenhoven af.
Geschiedenis van en fietskoerier in de fietsstraat