Aanpak jeugdcriminaliteit in Utrecht schiet tekort: 'Het moet echt anders'

UTRECHT - Hulpverleners lopen tegen muren op als ze jongeren willen helpen om uit de criminaliteit te komen. De jongeren willen soms wel, maar de middelen zijn er niet. Dat zeggen verschillende hulpverleners in gesprekken met RTV Utrecht.
Rachid Dibi werkt bij BackUp in de stad Utrecht. Hij begeleidt jonge mensen die met meervoudige problematiek te maken hebben. "Het zijn vaak jongeren die schulden hebben, die met armoede zijn opgegroeid en het zijn ook vaak jongens die heel beïnvloedbaar zijn. Dus makkelijk aan het werk gezet kunnen worden door criminelen. Er is natuurlijk ook een groep die gewoon het geld willen hebben en het luxe leven wil, maar het mes snijdt wel aan twee kanten, dat weet ik wel als hulpverlener. Er zit namelijk heel vaak een verhaal achter."
In Woerden zit de hulpverleningsinstantie Impact Nederland. Zij wachten niet in een kantoor tot jongeren met problemen naar hen toekomen. Ze willen dat voor zijn, vertelt Issam Tahiri: " De meeste organisaties houden een intakegesprek met een papiertje en een laptop. Wij gaan naar ze toe, spreken af op een alternatieve plek, denk aan de McDonalds of op een pleintje of bij een theehuis en daar gaan we het gesprek aan. Eerst om elkaar beter te leren kennen en hun verhaal te horen en goed naar ze te luisteren."
Issam Tahiri over zijn eigen verleden en hoe hem dat helpt in zijn werk
In de provincie Utrecht wordt samengewerkt door verschillende instanties om jeugdcriminaliteit aan te pakken. Dat gebeurt onder de vleugel van het Zorg- en Veiligheidshuis. De jongeren die voor deze aanpak in aanmerking komen worden besproken met alle betrokken partijen aan tafel, zoals bijvoorbeeld politie, justitie, hulpverleningsinstanties en woningcorporaties. Kees Komduur is proces-manager van de Top X groep in Utrecht. De zogenoemde Top X-ers zijn jongeren tot 23 jaar die kans hebben om uit de criminaliteit te komen, denk aan vermogensdelicten, drugshandel en steeds vaker ook oplichting. Komduur vertelt op persoonlijke titel: "Als je als jongere geen directe gevolgen ziet van de fouten die je gemaakt hebt, dan denk je dat het allemaal volkomen normaal is. En dat het allemaal kan en dat je er mee wegkomt."
In deze serie over jeugdcriminaliteit praten we met mensen binnen justitie, met hulpverleners en jongeren die in de criminaliteit hebben gezeten. Ook gaan we langs bij de gevangenis en de reclassering. Aanleiding is een nieuwe aanpak van de gemeente Utrecht om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. Uit cijfers blijkt dat met name drugshandel gerelateerde criminaliteit toeneemt, zoals plofkraken, witwassen en de handel zelf. Burgemeester Sharon Dijksma komt binnenkort met een nota over een nieuwe aanpak. Wat daarin precies zal staan wordt naar verwachting deze week bekend gemaakt. In deze serie laten we zien hoe het nu gaat en wat vinden alle betrokken partijen dat er nodig is om te voorkomen dat jongeren in de criminaliteit belanden en vooral er ook in blijven.

Hoger Beroep

"De meeste jongeren die een fout maken, noem een winkeldiefstal, schrikken bij de aanhouding al zo dat ze snappen dat ze dit niet kunnen doen," vertelt Komduur. "Maar er is ook een groep die in herhaling blijft vallen. Die schrikken niet meer van een aanhouding en een ferme 'FOEI'. Daar is meer voor nodig. Persoonlijke aanpak, maatwerk maar ook directe hulp." Volgens Komduur kan dan een vonnis van een rechtbank helpen om die hulp daarin vast te leggen, maar iedereen heeft recht om in hoger beroep te gaan en dan ligt de hulpverlening stil in afwachting van de uitspraak in dat hoger beroep.
Komduur: "Dat hele mooie plannetje dat je dan met z'n allen hebt afgesproken om die gedragsverandering bij die jongere te realiseren, dat blijft dan liggen, totdat het hoger beroep is geweest. Dat kan soms wel 4 jaar duren," vertelt Komduur. "Ik zou willen dat je voor die probleemjongeren afspreekt dat de tijd tussen het gepleegde feit en de afdoening in hoger beroep niet meer dan 3 maanden duurt. In Amsterdam hebben ze daar wel grip op en hier in Midden-Nederland niet."
"De gevolgen van zo'n vertraging kunnen heel groot zijn," weet Komduur. "Bijvoorbeeld dat je weet dat een jongere behoorlijk wat middelen begint te gebruiken. Als je dan meteen een behandeling kan regelen, kun je die verslaving in de kiem smoren, maar als er een hoger beroep komt is dat weg. Dan ben ik een jaar verder en is de problematiek groter."

Wachtlijsten

Een van de andere problemen om de jongeren te kunnen helpen zijn de wachtlijsten voor bijvoorbeeld begeleid wonen. Dibi van Back Up: " Als jij geen stabiele woonplek hebt dan is het wel heel lastig om elke dag je brood te smeren en naar je werk te gaan. Er wordt wel gezegd van 'ja dan moet je lekker gaan werken', maar als je dan weer buiten slaapt en dan weer bij een kennis of in de opvang, dan is het heel lastig om normaal te kunnen functioneren op je werk."
Ze hebben vaak een schop onder hun kont nodig. Laat dat ook duidelijk zijn.
Rachid Dibi, hulpverlener
Komduur vindt dit ook een groot probleem, want juist die 3 W's, wonen, werk en wederhelft zijn zo belangrijk. Dat heeft Amsterdam al goed begrepen met hun Top 600 aanpak, vindt hij. In Utrecht is er zoveel bezuinigd dat er onvoldoende woonplekken zijn voor deze jongeren. Komduur: "Als je op dit moment niet weet waar je vanavond moet slapen dan maak je domme keuzes, want je moet toch ergens slapen en niks gaat voor niks. Er moet betaald worden en als je het niet kunt betalen dan ga je het halen. En heb je geen adres, heb je geen uitkering en heb je geen uitkering, heb je geen adres."

Schop onder hun kont

Natuurlijk ligt er ook een verantwoordelijkheid bij de jongeren, zeggen de hulpverleners. Dibi van BackUp: "Ze hebben vaak een schop onder hun kont nodig. Laat dat ook duidelijk zijn. Maar het is ook heel belangrijk dat de personen die jou helpen jou ook begrijpen. Daar schort het ook heel vaak aan. Probeer in zijn schoenen te staan en niet dat negatieve van ja dan verdien je gewoon een straf. Geloof me die gevangenis doet niets met ze. Het is alleen maar dat ze nog meer haat krijgen naar het systeem en het nog grover gaan aanpakken. Natuurlijk een straf moet, we leven in een rechtsstaat, maar geef die jongens ook echt handvatten. In de gevangenis worden hele mooie verhalen opgehouden van ik ga dit voor je regelen en dat, maar zodra ze vrij zijn is het van zoek het maar lekker uit."
Je moet heel goed weten waar deze jongens vandaan komen.
Issam Tahiri, hulpverlener
Tahiri van Impact Nederland vindt ook dat er meer begrip moet zijn. Stop met het kijken naar de gevolgen zegt hij: "Je moet zo'n jongere klaarstomen om de kansen die Nederland biedt te grijpen. Als hij er niet klaar voor is, heeft hij die kans bij die werkgever al weer verprutst. Je moet hand in hand met zo'n jongere optrekken om te werken naar zo'n kansrijke positie. Ik kijk niet alleen maar naar het gevolg van hun gedrag, ik kijk vooral naar de oorzaak, want als ik de oorzaak bij de staart grijp kan ik ervoor zorgen dat gelijkwaardige gevolgen in de toekomst niet meer voor gaan komen."

Goed verdienen

Een grote groep jongeren kiest voor de criminaliteit vanwege het snelle geld. Vooral in de drugscriminaliteit is het goed verdienen, maar daar betaal je ook een prijs voor zegt Tahiri: "Ik kan ze niet verleiden met die 1000 euro uitkering, maar ik kan wel zeggen van 'hé door die 1000 euro uitkering heb je wel èn een legaal inkomen èn je hoeft niet meer achterom te kijken. Je hebt meer rust in je hoofd, geen slapeloze nachten en je hoeft niet je hele wijk of straat in de gaten te houden. En zo'n instantie kan je helpen bij het zoeken naar werk of het opstarten van je eigen bedrijf. Ik denk dat veel jongeren dat niet weten."
Volgens Komduur kun je niet alle jongeren motiveren om uit de criminaliteit te stappen als ze o goed verdienen daarmee. Dan moet je ze daar raken waar ze het echt voelen. "Als je te maken hebt met witwassen en ondermijning zul je in de aanpak van de criminaliteit iets moeten doen dat met de winst te maken heeft. Ik wil hier bij het Veiligheidshuis iemand aan tafel hebben die iets met financiën kan." Komduur denkt bijvoorbeeld aan de belastingdienst.

Begrip

Makkelijk is het werk als hulpverlener niet met deze groep jongeren. Tahiri begrijpt ze wel, want ook hij heeft in zijn jonge jaren aan het criminele leven geproefd. "Je moet heel goed weten waar deze jongens vandaan komen. Als ik mijzelf als voorbeeld neem. Ik heb nu een baan en ben HBO-geschoold, maar ik heb ook de andere kant van de medaille gezien. Je kunt heel veel dingen snappen, maar het is juist de kunst om het te begrijpen."
Rachid Dibi over zijn werk als hulpverlener
Dibi vindt dat het binnen de hulpverlening aan de juiste mensen schort. "Het gaat om maatwerk. Je moet als hulpverlener je beloftes waarmaken." Als je dat niet doet bereik je de jongeren niet en kun je ze ook niet motiveren om uit de criminaliteit te stappen." Zelf woont hij woont in de Utrechtse wijk Overvecht. Hij zegt geen resultaat te zien van al die miljoenen die in de wijk zijn gepompt.
"De armoede moet bestreden worden. Ik zie alleen moeders naar de voedselbank gaan. Ik kom die jongetjes dan tegen bijvoorbeeld als ik 's ochtends naar mijn werk ga en dan zit ie daar met een energy drank en dan vraag ik heb je ontbeten, nee dat heb ik niet de koelkast was leeg. Heb je je tanden gepoetst, nee ik heb geen tandenborstel."